آجر سفال (Clay Block) یکی از قدیمیترین و در عین حال پرکاربردترین مصالح در صنعت ساختمانسازی مدرن است. این متریال که با نامهای تیغه سفالی یا بلوک سفالی نیز شناخته میشود، به دلیل ماهیت طبیعی خود و فرآیند پخت در دمای بالا، نقش کلیدی در دیوارچینی و سقفزنی ایفا میکند. اگرچه امروزه مصالح نوینی وارد بازار شدهاند، اما آجر سفال همچنان به دلیل صرفه اقتصادی و ویژگیهای فنی خاص، جایگاه خود را حفظ کرده است. در این مقاله تخصصی، به بررسی دقیق ماهیت آجر سفال، روشهای تولید و مزایا و معایب آن میپردازیم.
آجر سفال دقیقاً چیست و چگونه ساخته میشود؟
آجر سفال نوعی بلوک ساختمانی است که ماده اصلی آن خاک رس (Clay) و افزودنیهایی نظیر آهک و مواد معدنی است. برخلاف آجرهای فشاری قدیمی که توپر بودند، آجرهای سفالی مدرن دارای حفرههای متعددی هستند. این حفرهها دو هدف اصلی را دنبال میکنند: ۱. کاهش وزن سازه (Dead Load) ۲. ایجاد عایق نسبی حرارت و صوت با حبس هوا
فرآیند تولید: از خاک تا کوره
تولید آجر سفالی یک فرآیند مهندسی دقیق است که کیفیت نهایی محصول به آن وابسته است. امروزه دو روش اصلی برای تولید وجود دارد:
۱. روش اکسترودی (Extrusion) – روش مدرن
این روش که رایجترین شیوه تولید تیغههای سفالی است، باعث ایجاد آجرهایی با تراکم بالا و سطح صاف میشود:
- آمادهسازی گل: خاک رس با آب مخلوط شده و هواگیری میشود.
- قالبگیری: خمیر با فشار از دهانه قالبی با شکل مقطع آجر عبور میکند (شبیه چرخ گوشت صنعتی) و به صورت نواری خارج میشود.
- برش: نوار گلی توسط سیمهای فولادی به ابعاد استاندارد برش میخورد (Wire-cut).
۲. روش پرسی یا قالبی (Molded)
در این روش که بیشتر برای آجرهای خاص یا نما استفاده میشود، خاک (به صورت خشک یا گل) در قالبهای جداگانه فشرده میشود.
انواع آجر سفال بر اساس کاربرد و ابعاد
شناخت انواع آجر سفال برای انتخاب درست در پروژه ساختمانی حیاتی است. دستهبندی اصلی در بازار ایران شامل موارد زیر است:
۱. آجر سفال تیغهای (Wall Block)
پرمصرفترین نوع آجر سفال که برای جدا کردن فضاهای داخلی و دیوارهای پیرامونی استفاده میشود.
ابعاد رایج: ۱۰ سانتی (برای تیغههای داخلی)، ۱۵ سانتی (برای دیوارهای پیرامونی) و ۷ سانتی (برای فضاهای کوچک مثل سرویسها).
ویژگی: دارای شیارهایی روی سطح برای چسبندگی بهتر گچ و خاک.
۲. آجر سفال سقفی (Ceiling Block)
این بلوکها در گذشته برای اجرای سقفهای تیرچه بلوک بسیار رایج بودند، اما امروزه جای خود را به یونولیت (فوم) دادهاند. با این حال در برخی سازهها به دلیل مقاومت در برابر آتش هنوز کاربرد دارند.
۳. آجر سفال نما (Facing Brick)
این آجرها دارای کیفیت ظاهری بالاتر، رنگبندی متنوع (زرد، قرمز، گلبهی) و ابعاد دقیقتری هستند و نیازی به اندودکاری نهایی ندارند. آجر لفتون (ده سوراخ) یکی از زیرمجموعههای محبوب این دسته است.
مزایا و معایب آجر سفال (تحلیل کارشناسی)
برای تصمیمگیری هوشمندانه، باید نگاهی واقعبینانه به ویژگیهای مثبت و منفی این متریال داشته باشیم.
نقاط قوت (مزایا)
- صرفه اقتصادی: آجر سفال نسبت به بلوکهای هبلکس یا لیکا، قیمت تمامشده بسیار پایینتری دارد.
- عایقبندی حرارتی و صوتی: وجود حفرهها باعث حبس هوا شده و انتقال حرارت و صوت را نسبت به آجرهای توپر کاهش میدهد.
- چسبندگی عالی با ملات: به دلیل جذب آب مناسب (Suction)، اتصال بسیار محکمی با ملات ماسه سیمان و اندود گچ و خاک برقرار میکند.
- مقاومت در برابر آتش: خاک رس پخته شده ذاتاً نسوز است و امنیت ساختمان را افزایش میدهد.
چالشها (معایب)
- احتمال شوره زدن (Efflorescence): اگر خاک رس دارای املاح یا آهک بیش از حد باشد، پس از اجرا سفیدک میزند.
- شکنندگی: در حین حمل و نقل و تخلیه بار، معمولاً درصدی از بار دچار شکستگی میشود (پرت مصالح).
- نیاز به لایه پوششی: برخلاف برخی بلوکهای گازی، دیوار سفالی سطح صافی ندارد و حتماً نیاز به گچ و خاک ضخیمتری دارد.
نکات اجرایی مهم برای مهندسان و سازندگان
- زنجاب کردن: قبل از اجرا، حتماً آجرها را خیس کنید. این کار مانع از آن میشود که آجر، آبِ ملات را بمکد و باعث پوکی ملات شود.
- توجه به رنگ و صدا: آجر سفال باکیفیت باید رنگی یکنواخت داشته باشد و وقتی دو آجر را به هم میزنید، صدای زنگدار (تیکتیک) بدهد که نشاندهنده پخت کامل است.
- تست شوره: قبل از خرید عمده، چند نمونه را در آب بخیسانید تا از عدم وجود آهک فعال مطمئن شوید.
آجر سفال همچنان به عنوان یکی از ستونهای اصلی صنعت ساختمان در ایران باقی مانده است. تعادل میان قیمت مناسب و کارایی فنی قابل قبول، آن را به گزینهای ایدهآل برای دیوارهای غیرباربر تبدیل کرده است. انتخاب ابعاد صحیح و خرید از کارخانههای معتبر که فرآیند پخت استاندارد را طی میکنند، تضمینکننده کیفیت دیوارچینی پروژه شماست.